İşçi Alacakları ve Tazminat Çeşitleri

4857 Sayılı İş Kanunu’na göre işçi alacakları, işçinin iş sözleşmesinin sona ermesi veya devam eden iş ilişkisi sırasında talep edebileceği hak ve alacaklar olarak tanımlanmıştır. İşçi alacakları, işçinin iş akdinin sona ermesinden sonra veya feshe bağlı olmadan talep edilebilecek hakları içerir. Özellikle işçinin kıdem tazminatı, ihbar tazminatı, fazla mesai ücreti gibi çeşitli alacakları, iş akdinin sona ermesine bağlı olarak ortaya çıkar. Ayrıca işçi, bu alacakları talep edebilmek için arabuluculuk şartını yerine getirmek zorundadır. 1 Ocak 2018 itibariyle işçi alacakları ve tazminat davaları için zorunlu arabuluculuk şartı getirilmiştir.

İşçi alacakları iki kategoriye ayrılmaktadır:

• Feshe Bağlı Alacaklar: Kıdem tazminatı, ihbar tazminatı, yıllık izin ücreti alacağı, kötü niyet tazminatı gibi alacaklar iş akdinin feshi ile talep edilebilir.
• Feshe Bağlı Olmayan Alacaklar: Ücret, fazla mesai ücreti, ulusal bayram ve genel tatil ücret alacağı, hafta tatili ücreti gibi alacaklar iş akdi devam ederken de talep edilebilir.

Feshe Bağlı İşçi Alacakları

1. Kıdem Tazminatı

Kıdem tazminatı, işçinin belirli bir süre çalıştıktan sonra işten ayrılması durumunda işverenden talep edebileceği tazminattır. İşçi, en az bir yıl çalışmış olmalı ve iş akdi İş Kanunu’nda belirtilen nedenlerle sona ermiş olmalıdır. Kıdem tazminatı, her bir yıl için işçinin 30 günlük brüt ücreti üzerinden hesaplanır. Bu tazminat, işçinin yıllık kıdemine göre artar.

Kıdem Tazminatı Almanın Şartları:

• İşçinin İş Kanunu’na tabi bir işçi olması
• En az bir yıl çalışmış olması
• İş sözleşmesinin haklı nedenlerle feshedilmiş olması

Kıdem Tazminatı Ödenmeyen Durumlar:

• İşçinin istifa etmesi (haklı bir nedeni olmaksızın)
• İşverenin haklı nedenle iş sözleşmesini feshetmesi

2. İhbar Tazminatı

İhbar tazminatı, iş sözleşmesinin feshinden önce belirlenen sürelerde karşı tarafa haber verilmemesi durumunda ödenen bir tazminattır. İhbar süresi işçinin kıdemine göre değişir ve sürelere uymayan taraf, karşı tarafa bu tazminatı ödemek zorundadır.

İhbar Süreleri:

• 6 aydan az kıdem: 2 hafta
• 6 aydan 1.5 yıla kadar kıdem: 4 hafta
• 5 yıldan 3 yıla kadar kıdem: 6 hafta
• 3 yıldan fazla kıdem: 8 hafta

3. Yıllık İzin Ücreti Alacağı

İş Kanunu’na göre işçilere yıllık ücretli izin hakkı tanınmıştır. İşçi, izin kullanmadığı sürece bu hakkı kaybetmez. İş sözleşmesi sona erdiğinde kullanılmayan izin süreleri ücret olarak işçiye ödenir.

4. Kötü Niyet Tazminatı

İşveren, işçinin iş akdini kötü niyetle feshederse, işçiye kötü niyet tazminatı ödemek zorundadır. Bu tazminat, işçinin haklı bir nedeni olmaksızın işten çıkarılması durumunda talep edilebilir.

Feshe Bağlı Olmayan İşçi Alacakları

1. Ücret Alacağı

İşçinin işverenden alacağı olan ücret, yasal olarak her ay ödenmelidir. Ücret ödenmediği durumlarda işçi, gecikme faizi ile birlikte bu alacağı talep edebilir.

2. Fazla Mesai Ücreti

Haftalık çalışma süresi 45 saati aşan her çalışma fazla mesai olarak değerlendirilir ve işveren, fazla mesai için %50 zamlı ücret ödemek zorundadır. Ayrıca, gece çalışması 7.5 saatten fazla olamaz. Fazla mesai ücreti, iş akdi devam ederken de talep edilebilir.

3. Ulusal Bayram ve Genel Tatil Ücreti Alacakları

Ulusal bayram ve genel tatil günlerinde çalışan işçiler, bir günlük ücretlerine ek olarak çalıştıkları günün ücretini de alırlar. Bu ücretin ödenmemesi durumunda işçi, bu alacağı talep edebilir.

4. Haftalık Tatil Ücreti

Haftalık çalışma süresi içinde en az 24 saat dinlenme hakkına sahip olan işçiler, hafta tatili gününde çalıştıkları takdirde bu çalışmaları için ek ücret alırlar.

5. İş Kazası ve Meslek Hastalığı Tazminatı

İş kazası veya meslek hastalığı sonucu işçinin zarar görmesi durumunda işveren, işçiye veya ölen işçinin yakınlarına tazminat ödemek zorundadır. Bu tazminat, maddi ve manevi zararın giderilmesi için talep edilebilir.

İşçi Alacaklarında Zamanaşımı Süreleri

İşçi alacaklarında zamanaşımı süreleri şu şekildedir:

• Kıdem tazminatı: 5 yıl
• İhbar tazminatı: 5 yıl
• Fazla mesai ücreti: 5 yıl
• Ücret alacağı: 5 yıl
• Yıllık izin ücreti: 5 yıl
• İş kazası tazminatı: 10 yıl

İşçi Alacaklarında Yetkili Mahkeme

İşçi alacakları davalarında yetkili mahkeme, işverenin yerleşim yeri veya işin yapıldığı yer mahkemesidir. İş Mahkemesi bulunan yerlerde İş Mahkemeleri, bulunmayan yerlerde ise Asliye Hukuk Mahkemeleri yetkilidir.

Sıkça Sorulan Sorular (SSS)

1. Kıdem tazminatını hangi durumlarda alabilirim?
   Kıdem tazminatını en az bir yıl çalışmış olmanız ve iş sözleşmenizin İş Kanunu’nda belirtilen haklı nedenlerle sona ermiş olması durumunda alabilirsiniz. İstifa ettiğinizde veya işverenin haklı fesih nedenleri ile işten çıkarıldığınızda kıdem tazminatı alamazsınız.
2. İhbar tazminatı nedir ve nasıl talep edilir?
   İhbar tazminatı, iş akdinin feshedilmeden önce tarafların birbirine belirli sürelerde haber vermesi gerektiğini ifade eder. İhbar süresine uymayan taraf, karşı tarafa ihbar tazminatı ödemek zorundadır. Bu tazminat, işten çıkarılan işçi tarafından talep edilebilir.
3. Fazla mesai ücreti nasıl hesaplanır?
   Fazla mesai ücreti, normal çalışma saatlerini aşan süreler için %50 zamlı olarak ödenir. Haftalık 45 saati aşan çalışmalar fazla mesai olarak değerlendirilir ve işçiye zamlı ödeme yapılması zorunludur.
4. Yıllık izin hakkım kullanılmadığında ne olur?
   Kullanılmayan yıllık izin hakları sona ermez ve iş sözleşmesi sona erdiğinde işveren, işçiye kullanılmayan izin süreleri için ücret ödemek zorundadır.
5. İş kazası sonrası tazminat talep edebilir miyim?
   İş kazası sonucu maddi veya manevi zarar görmeniz halinde, işverenden iş kazası tazminatı talep edebilirsiniz. Aynı zamanda, kazanç kaybı, tedavi giderleri ve diğer zararlara karşı da tazminat hakkınız vardır.

Konu ile ilgili herhangi bir soru veya talebiniz olması halinde bizlerle her zaman iletişime geçebilir, dilediğiniz takdirde online danışmanlık hizmetimizden yararlanabilirsiniz.

Saygılarımızla,